نقدی بر وقتی صدا را مرتکب شدم اثری از میثم ریاحی

شعریت و امر انتزاعی

امیرحسین بریمانی

"وقتی صدا را مرتکب شدم" عنوان مجموعه شعری از میثم ریاحی چاپ شده در سال 93 توسط انتشارات نگاه است که به تازه گی چاپ دوم نیز از سوی همین انتشارات منتشر شده است .. شعر بر بسترهای متفاوتی و گاهاً مختلطی قابل بنیان گذاری است اما در مورد این کتاب، شعر میثم ریاحی بر بستر امر انتزاعی پرورده شده است. برای یاری رسانی به ادراک این توصیف، می باید نوع دیگری از بسترسازی را نام ببرم تا بداعت میثم ریاحی آشکار و متمایز گردد. دسته ای از اشعار که بر بستر امر واقع بنا نهاده می شوند، به بازنمایی واقعیت می کوشند و در این راه از فُرم های گوناگون و البته محدودی استفاده خواهند برد. یا گاهاً در شکل خلاقانه تری به تحریف در واقعیت به نفع عواطف مولف می پردازند اما مشخصه اصلی آنان حضور واقعیت و ابژه های جهان واقعی به همان تعریف و کارکردی که در جهان واقعی دارند، خلاصه می شود. میثم ریاحی با بنا نهادن بستر شعر خود بر پایه امر انتزاعی قادر است تا از کارکرد کلمات، دستور زبان، اشیا و هر "چیز"ی که در جهان واقعی تعریف شده است، فاصله بگیرد و آنان را به وضعیت جدید سوق دهد. به عنوان مثال در  "وقتی هر روز/ از شانه های تو/ گوزن گسترده ای سفید/ می آید"، شانه و گوزن مورد آشنایی زدایی قرار گرفته اند و در وضعیتی جدید مورد سنجش قرار می گیرند و ناچاراً در حالتی شاعرانه یا بهتر بگویم تخیل مند قرار می گیرند. میثم ریاحی از امر واقع فراروی نکرده است بلکه بنیان های امر واقع را به کلی مردود شمرده و به نوعی نظام واقعیت را براندازی می کند. حال در این رویکرد، کوچکترین لغزشی شعریت را مُنهدم می کند؛ چراکه تمامی ابژه های به کار گرفته شده می باید از وضعیت پیشین خود در جهان واقعی به کلی خارج شوند و در برخی از اشعار لغزش هایی از میثم ریاحی آشکار است. انتزاع در بن مایه شعریت میثم ریاحی نقش اصلی را ایفا می کند و زیربنای شعر را تشکیل می دهد؛ بدین طریق عنصر روایت به روبنا رانده می شود و در اولویت دوم قرار می گیرد. ساختار روایی این کتاب، با هر شعر بازتولید می شود و از اصول مرسوم دراماتیزه سازی تبعیت نمی کند بلکه با توجه به چگونگی شکل بندی روابط در خوانش مخاطب، به قرائتی انحصاری از خواننده بسنده می کند. به عبارتی دیگر، منطق و روایت در اشعار مورد تعریف قرار نگرفته اند بلکه قطعات این کتاب به معنای واقعی در کارکرد یک رسانه و در تبیین دقیق تر، در کارکرد نئوتلوزیون عمل می کنند. در اینجا تعریف اومبرتو اکو ازنئو تلوزیون مد نظر بنده است. اکو عقیده دارد تلوزیون آنقدر در خود غرق شده که عملا به جهان خارج پشت کرده است و نظامی خودبسنده و ساختار خودارجاعی را تشکیل داده است. روایت اشعار میثم ریاحی با چنین تبیینی مطابقت دارند و در مورد خوانش مخاطب باید نکته ای را اضافه کنیم تا سرانجامِ شکل دهی روایت مشخص گردد. همانطور که کانال های تلوزیون را می توان تحت کنترل داشت و مدام عوض کرد، اشعار میثم ریاحی را نیز می توان به ایماژهای متعدد (کانال های مختلف) تقسیم بندی کرد و شبکه های معنایی متعدد آفرید. البته این پیش روی افراطی در هرمنوتیک، علاوه بر اینکه عوام مخاطبان را به شدت پس می راند، امر شعری را نیز دچار تردید می کند. چراکه به هر حال تزریق یک منطق درونی و ناآشکار توسط مولف به متن، شبکه های معنایی را محدود می کند و قرائت را ممکن می سازد. امر انتزاعی این اشعار به تعریف یگانه نرسیده است و مدام در حال خود دگرگون سازی ست و مدام رویکرد خود را منهدم و بازتولید می کند. اما در اشعاری که تقلیل یافته ترین حد منطق نیز به آنان منتقل شده، شگرف ترین شعرها را می توانیم مشاهده کنیم. به عنوان مثال می توان از نخستین شعر این مجموعه و شعر صفحات 32 و 81 نام برد. در این اشعار عامل وحدت دهنده سطور یا همان منطق درونی به هیچ وجه مانع خوانش شخصی مخاطب نیست و از طرفی امر انتزاعی نیز در دامی نلغزیده است. در این اشعار به بهترین شیوه ممکن روایت به کلی نفی شده و همان منطق درونی راهگشای مخاطب است. نهایتا میثم ریاحی را می باید یکی از شاعران خوب دانست که آمیزه ای از زبان شعر دهه چهل و تلقی خود از امر انتزاعی را در شعریت اش بنا نهاده است.

لینک روزنامه : http://iran-newspaper.com/newspaper/page/6168/8/120361/0